خواهی نشوی رسوا همرنگ جماعت باش!... حتما شما هم در برخورد با آدم‌های بسیاری این جمله را شنیده‌اید. آدم‌هایی که به هر بهانه و دلیلی به چیزی که نیستند تظاهر می‌کنند و با ریاکاری و رفتارهای غیر واقعی در میان مردم و جامعه موقعیت و جایگاه و احترام و توجه کسب می‌کنند. آدم‌هایی که ریاکاری و تظاهر را به‌عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف و نیل به مقاصد خود می‌دانند و اطرافیان خود را نیز با اقتباس از همین ضرب‌المثل پندآموز به همین رفتار ناشایست و نکوهیده تشویق می‌کنند.
اما نکته آنجاست که برای دستیابی به اهداف و مقاصد دنیوی و مادی چه بهایی باید پرداخت کرد؟ و به راستی معنا و مفهوم همرنگ جماعت شدن دقیقا به چه رنگی درآمدن است و رسوا نشدن به چه معنا؟
ریاکاری از جمله رفتارها و عادات ناپسند و نکوهیده در میان جوامع بشری است.
ریا که در احادیث اسلامی به‌عنوان یکی از ناپسندترین گناهان معرفی شده عبارت است از: ظاهرسازی و تظاهر به خوبی و عمل نیک، بدون آنکه غرض اصلى انجام دادن آن باشد.
«ریا» مشتق از کلمه «رؤیت» است
«ریا» مشتق از کلمه «رؤیت» است و آن را در فرهنگ فارسی معین، تظاهر و دورویی معنی کرده‌اند. انسان ریاکار بدون توجه به جلب رضایت خداوند و با هدف خودنمایی تظاهر به دین‌داری، پاکدامنی و نیکوکاری می‌کند.
خداوند سبحان در قرآن کریم ۵ بار بر واژه «ریا» تأکید می‌کند:
«و مانند کسانی نباشید که از روی هوی‌پرستی، غرور و خودنمایی در برابر مردم، از سرزمین خود( به سوی میدان بدر) بیرون آمدند؛ و(مردم) را از راه خدا باز می‌داشتند؛(و سرانجام شکست خوردند) و خداوند به آنچه عمل می‌کنند احاطه(و آگاهی) دارد».(انفال/۴۷)
«و آنها کسانی هستند که اموال خود را برای نشان دادن به مردم انفاق می‌کنند و ایمان به خدا و روز بازپسین ندارند؛(چرا که شیطان، رفیق و همنشین آنهاست؛) و کسی که شیطان قرین او باشد، بد همنشین و قرینی است».(نساء/۳۸)
همچنین در آیاتی از سوره‌های ماعون و نساء و همچنین سوره بقره اعمال ریاکارانه مورد نکوهش قرار گرفته است و در روایات معصومین(ع) نیز به مسئله ریا توجه فراوانی شده است.
ریا نوعی استفاده ابزاری از دین و اعمال دینی برای رسیدن به مقاصد دنیوی
پیامبر اسلام(ص) ریا را نوعی استفاده ابزاری از دین و اعمال دینی برای رسیدن به مقاصد دنیوی می‌دانند و می‌فرمایند: وای بر آنان که به وسیله دین در پی دنیا طلبی‌اند، سخنان‌شان شیرین‌تر از عسل است و دل‌های‌شان دل‌های گرگ‌ها.
این‌گونه است که می‌توان به جایگاه انسان ریاکار در پیشگاه خداوند و معنای رسوایی پی برد.
ریا به اشکال مختلفی در انسان نمود پیدا می‌کند. گاهی اختلاف ظاهر و باطن است، گاهی تفاوت گفتار و کردار، گاهی تفاوت کردار آشکار و کردار پنهان و گاهی هم تفاوت سخن و نیت قلبی است.
ریا در اعتقادات دینی و عبادات مذهبی مانند نماز و روزه و ... از جمله بارزترین انواع ریا هستند که البته بدترین آنها به شمار می‌روند. این نوع از ریا به صورت‌های مختلفی در افراد بروز پیدا می‌کند:
ریا در اعتقاد، ریا در عبادات واجب، ریا در عبادت‌های مستحب، ریا در گفتار و کردار و شکل ظاهری که در تمام موارد عبادات و اعمال فرد ریاکار باطل است.
ریا در اعتقاد به این معناست که فرد ریاکار در دل اعتقادی به خداوند متعال ندارد(منافق است) اما برای کسب موقعیت و امتیاز برتر تظاهر به اعتقاد و پرستش کرده و یا در دل به خداوند قادر اعتقاد دارد اما برای رسیدن به منزلت بیشتر و برتری تظاهر به بی‌اعتقادی و رد پرستش خدا می‌کند.
در ریاکاری در عبادات واجب، فرد ریاکار با وجود معتقد بودن به مبدأ و معاد در خلوت خود نماز و روزه و زکات و.. را که از واجبات دین اسلام هستند ترک کرده اما در انظار مردم برای تظاهر و خودنمایی و نه برای رضایت خداوند اقدام به برپایی نماز و گرفتن روزه و پرداخت زکات می‌کند.
ریا در انجام مستحبات نیز به این معناست که فرد برای جلب نظر مردم به انجام مستحباتی از قبیل نوافل شبانه‌روزی، نماز شب و روزه‌های مستحبی می‌پردازد و نیت اصلی او از این کار، مقدس جلوه کردن در چشم مردم است نه تقرب به خدا و کسب رضایت او.
و ریا در گفتار و کردار و شکل ظاهری به این صورت است که فرد ریاکار با به زبان راندن اذکار و پندهای مذهبی و نیز با معاشرت با بزرگان دینی و اشخاص متدین و تأسی به الگوهای رفتاری و ظاهری مذهبی به دنبال کسب درجه و جایگاهی برتر در جامعه و در میان مردم است.
امام صادق (ع) فرمود: تمام ریا شرک است. کسی که برای مردم کار کند اجرش با مردم است و کسی که برای خدا کار می‌کند ثوابش به عهده خداست.
عدم شناخت خداوند سبحان و حب جاه و مقام؛ از مهمترین دلایل ریاکاری
از مهمترین و برجسته‌ترین دلائل ریاکاری در این‌گونه افراد می‌توان به عدم شناخت خداوند سبحان و حب جاه و مقام و منفعت‌طلبی اشاره کرد.
افراد ریاکار کسانی هستند که هنوز به این باور نرسیده‌اند که در نظام هستی، مؤثری غیر از خدا وجود ندارد و همه چیز به خواست و اراده او صورت میگیرد و از احدی بدون رضای او کاری ساخته نیست و همچنان از روی غفلت و کوردلی به خلق خدا و اهداف و ابزار دنیای فانی امید بسته‌اند.
دکتر مجید ابهری، کارشناس علوم رفتاری ریاکاری را نوعی دروغ‌گویی رفتاری دانسته و در این رابطه می‌گوید: انسان ریاکار به همه چیز از جمله معیارهای دینی، معنوی، اخلاقی و ارزشی به‌عنوان ابزار کاسبی نگاه کرده و از هرچیزی به عنوان وسیله‌ای برای فریب دیگران در جهت حفظ منافع خودش استفاده می‌کند.
وی در ادامه اضافه کرد: ریاکاری باعث می‌شود که اعتماد اجتماعی کاهش پیدا کند و مردم دیگر حتی رفتارهای واقعی مشابه را قبول نداشته باشند و باور نکنند. وقتی کسی از روی ریا دین‌داری کرده اما در عمل طور دیگری رفتار می‌کند باعث بدبینی اشخاص به دین‌داری، معنویت و این‌گونه اعمال می‌شود.
این متخصص علوم رفتاری اولین آسیب ریاکاری را کاهش اعتماد اجتماعی، دومین را کمرنگ کردن باورهای مردم و آسیب سوم را تضعیف ارکان ارزش‌های اخلاقی می‌داند و می‌گوید: ریاکاری سبب می‌شود که پذیرش اعمال، معنویت و رفتارهای صادقانه و خالصانه در جامعه دشوار شود. یعنی باورهای ما نسبت به رفتارهای صادقانه کمرنگ می‌شود و به مرور زمان از بین می‌رود و این مهمترین ضربه‌ای است که انسان ریاکار و رفتارهای ریاکارانه به جامعه و فرهنگ دینی وارد می‌آورد.
وی در ادامه در خصوص نتایج و دستاوردهای ریاکاری در جامعه بیان کرد: فرد ریاکار موفقیت کوتاه‌مدت کسب می‌کند. انسان ریاکار ممکن است با دروغ‌گویی، عوام‌فریبی، ریا و تزویر به اهداف کوتاه‌مدت خود دست یابد اما در درازمدت مردم با ماهیت او آشنا می‌شوند و دیگر نه تنها او بلکه کسانی که به او شباهت دارند را نمی‌پذیرند و طرد می‌کنند.
نوع دیگری از ریا، تظاهر به خوب جلوه کردن و نیکوکاری در برخورد با مردم و در اجتماع است که با فریب‌کاری و تظاهر و منت گذاشتن نمود پیدا می‌کند.
در این‌گونه ریاکاری فرد ریاکار اگر در کارهای اجتماعی شرکت می‌کند برای دستیابی به موقعیت بهتر و تشویق دیگران است، اگر به همسر و خانواده خود نیکی می‌کند منت می‌گذارد، اگر به دوستان و همکاران خود خوبی می‌کند به خاطر جلب توجه و یا سوء‌استفاده از آنهاست، اگر درس می‌خواند در انتظار تشویق است و در تمام موارد اگر به هدف خود دست نیابد دیگر آن عمل را تکرار نمی‌کند. عدم صداقت، دروغ‌گویی، تکلف، تکبر، نبود عدالت و بسیاری از این قبیل صفات منفی نیز ناشی از همین ریاکاری است.
در این انواع ریا، رفتار فرد ریاکار و حتی نوع افکار و ذهنیت او در برخورد با دیگران، بسیار متأثر از نقش‌ها، وظایف و جایگاهی است که در اجتماع دارد.
تفاوت در ریاکاری بسته به سن افراد
ریاکاری بسته به سن افراد می‌تواند در آنها متفاوت باشد. در سنین نوجوانی و کودکی عموما ترس و فرار از مجازات است که فرد را به ریاکاری و دروغ وا می‌دارد و در سنین بالاتر و بزرگسالی منفعت‌‌جویی و جاه‌طلبی است که فرد را به سمت ریاکاری و تظاهر سوق می‌دهد و می‌توان گفت که این مسئله ریشه در ضعف تربیت دینی و فرهنگ دینی ما دارد.
رشد مدرنیته، شتاب آهنگ زندگی، دین‌گریزی بخشی از جامعه، کاهش نفوذ اخلاق دینی، کمرنگ شدن معنویات در جامعه، نارضایتی افراد از جایگاه و زندگی خود و نیز ضعف تربیت دینی از اصلی‌ترین دلائل افزایش ریاکاری در سال‌های اخیر هستند.
نهادینه شدن سطحی‌نگری علت اصلی شدت گرفتن ریاکاری در جامعه
دکتر ابهری، آسیب‌شناس اجتماعی در خصوص علل اصلی افزایش و روند افزایشی رفتارهای ریاکارانه در جامعه کنونی بیان کرد: علت اصلی شدت گرفتن ریاکاری در جامعه امروز این است که سطحی‌نگری در جامعه در حال نهادینه شدن است و به عنوان یک اصل رفتاری پذیرفته شده است.
وی در ادامه با ذکر مثالی می‌گوید: مردم‌فریبی و به ویژه عوام‌فریبی تبدیل به یک ابزار کاسب‌کارانه رفتاری در جامعه شده است. مثلا شخص با رفتن به مسجد و دیگر اعمال ریاکارانه سعی می‌کند توجه مردم را به طرف خود جلب کند و در جامعه‌ای که سطحی‌نگری و سطحی‌انگاری رواج پیدا کند، ریاکاری رونق میگیرد.
این پژوهشگر اجتماعی سطحی‌نگری را نشئت گرفته از کمبود و محدود بودن اطلاعات و تربیت خانوادگی دانسته و یادآور شد: سطحی‌نگری از کمبود و محدود بودن اطلاعات و تربیت خانوادگی ناشی می‌شود و خانواده‌ها به تناسب حساسیت و توجه خود به معنویت و اخلاقیات می‌توانند با این آسیب رفتاری به مقابله بپردازند.
وی در ادامه راهکارهای اساسی پیشگیری و درمان رفتارهای ریاآلود در جامعه را این‌گونه بیان می‌کند: بالا بردن سطح آگاهی جامعه، آموزش مهارت‌های زندگی، ارائه معیارهای ارزشیابی در جامعه و توجه بیش از پیش به معنویات می‌تواند به عنوان اصلی‌ترین راهکارهای کاهش ریاکاری در جامعه برشمرده شود.
ریاکاری یک فرد زنجیره‌ای از ریاکاری‌ها و دورویی را در خانواده‌ها، سازمان‌ها، محیط‌های اجتماعی و در نهایت کل جامعه به‌وجود می‌آورد که آسیب‌های بسیار زیادی از جمله بی‌اعتمادی به دین و افراد معتقد و بی‌اعتمادی و عدم امنیت اجتماعی را به جامعه و افراد وارد می‌آورد.
عدم ترویج صحیح ارزش‌های دینی، از بین رفتن ارزش‌ها، از بین رفتن سنت‌های نیک، عدم توجه والدین به تربیت دینی فرزندان و خصوصا تأسی بزرگان و الگوهای اجتماعی مانند قهرمانان ورزشی، هنرپیشه‌ها، اساتید دانشگاه، معلمان و.. به ریا را می‌توان از دیگر دلائل کاهش اعتماد و ترویج ریاکاری در جامعه کنونی دانست.
در بین کودکان و نوجوانان به علت فاصله‌ای که از نظر فرهنگی و اعتقادی با نسل والدین خود پیدا کرده‌اند و به مدد لوازم و امکانات جدیدی که برایشان فراهم شده متأسفانه ریاکاری روز به روز در حال فزونی است.
وقتی فرد از کودکی در معرض معاشرت و تعامل با افراد ریاکار و متظاهر قرار بگیرد و از تربیت دینی مناسبی برای رفتار و گفتار صادقانه برخوردار نباشد و نیز به خاطر دروغ‌ها و تظاهرهای خود مورد بازخواست و مجازات قرار نگیرد به همان ترتیب رشد کرده و از آنجا که ریاکاری را عملی اثربخش در نیل به اهداف خود می‌یابد در تمام امور خود به ریاکاری می‌پردازد.
تمام افراد جامعه اعم از کودکان و نوجوانان و بزرگسالان باید مورد آموزش و تربیتی قرار بگیرند که به واسطه آن یاد بگیرند که نباید از منافع درازمدت و بزرگی مانند رضایت خداوند و صداقت و آثار مثبت آن بر روح و روان، به خاطر منافع کوچک و کوتاه‌مدتی مانند رسیدن به خواسته‌های آنی و فانی گذشت و بدانند کاری که رنگ اخلاص داشته باشد در پیشگاه خداوند متعال مقبول است و ماندگار و اعمال ریاکارانه بی‌نتیجه می‌مانند و همچنین بدانند که ریا و ریاکاری ذاتا نامطلوب و نکوهیده است و در صورت استفاده از آن به‌عنوان انسانی منحرف و نامطلوب شناخته خواهند شد.
تقرب به خدا و ترس از او به همراه آموزش بهترین شیوه مقابله با ترویج ریا در جامعه
با اطمینان می‌توان گفت که تقرب به خدا و ترس از او به همراه آموزش و فرهنگ‌سازی بهترین و کارآمدترین شیوه مقابله با ترویج ریا در جامعه است و اگر این خداشناسی و آموزش و فرهنگ‌سازی از سنین کودکی به افراد انتقال داده شود در درازمدت اخلاص در عمل و بی‌ریایی، در روح و ذهن افراد و در جامعه نهادینه خواهد شد.
مبارزه با اثربخشی ریا، برگزاری سخنرانی‌ها، تهیه فیلم‌ها و تیزرها و انواع روش‌های تبلیغاتی مدرن و سنتی بر مبنای نیاز جامعه در درازمدت و میان‌مدت می‌تواند یاری شایان توجهی به فرهنگ‌سازی معنویت و اخلاص و عدم ترویج ریا در جامعه برساند و در این میان نمی‌توان نقش روحانیون و اساتید دانشگاه‌ها و مسئولان و والدین را نادیده گرفت. همان کسانی که به اطرافیان خود نمی‌گویند: خواهی نشوی رسوا همرنگ جماعت باش!
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
